Postępowanie z ciężkimi urazami ręki – zasady, czas i organizacja leczenia
Ciężkie urazy ręki należą do najtrudniejszych przypadków w chirurgii rekonstrukcyjnej. Obejmują amputacje, częściowe amputacje oraz uszkodzenia powodujące niedokrwienie kończyny. Kluczowe znaczenie ma czas reakcji, odpowiednia organizacja opieki oraz właściwe przygotowanie do zabiegu. Poniżej przedstawiamy zasady postępowania w takich przypadkach, oparte na doświadczeniu dr. Tomasza Matuszewskiego – chirurga ręki z kliniki Model Med w Warszawie.
Czym są ciężkie urazy ręki?
Za ciężkie urazy ręki uznaje się sytuacje, w których dochodzi do:
- pełnej amputacji części kończyny,
- częściowej amputacji z towarzyszącym niedokrwieniem obwodowym,
- poważnych uszkodzeń nerwów, ścięgien, drobnych mięśni czy kości ręki.
W tych przypadkach kluczowe znaczenie ma czas – im szybciej wdrożone zostanie leczenie rekonstrukcyjne, tym większe szanse na przywrócenie sprawności.
Czas niedokrwienia i pierwsze działania przy ciężkich urazach ręki
Optymalny czas tolerowanego niedokrwienia, po którym możliwe jest jeszcze uzyskanie prawidłowej funkcji komórkowej i rozpoczęcie procesu gojenia, to około 4 godziny. Zwykle jednak nie udaje się w tym czasie rozpocząć zabiegu chirurgicznego – pacjent musi zostać przetransportowany i przygotowany do operacji. W takich przypadkach zastosowanie mają metody przedłużające czas niedokrwienia i pozwalające na przygotowanie pacjenta, np.:
- schłodzenie części amputowanej lub niedokrwionej,
- szybki transport do wyspecjalizowanego ośrodka (często drogą lotniczą), w którym jest możliwość wykonania pierwotnej rekonstrukcji (replantacji i rewaskularyzacji),
- wcześniejsze powiadomienie i ustalenie miejsca przyjęcia pacjenta.
W Polsce funkcjonuje system porozumień między ośrodkami chirurgii ręki, w ramach którego co najmniej jeden ośrodek ma w danym czasie dyżur i jest przygotowany do przyjęcia pacjentów wymagających replantacji lub rewaskularyzacji. Oczywiście może się zdarzyć, że w placówce dyżurującej już odbywa się zabieg, a pacjenta trzeba skierować w inne miejsce. Dlatego tak ważne jest wcześniejsze porozumienie pomiędzy szpitalami.
Leczenie rekonstrukcyjne – kiedy nie jest konieczne od razu?
W przypadkach mniej rozległych, obejmujących np. uszkodzenia nerwów czy ścięgien, również wskazane jest leczenie rekonstrukcyjne, jednak czas na jego wykonanie jest dłuższy – nawet do 24 godzin (lub kilka godzin dłużej). W takich sytuacjach pacjent najpierw trafia do najbliższego ośrodka, a stamtąd dopiero kierowany jest do właściwego ośrodka rekonstrukcyjnego.
W praktyce systemowej często obserwuje się przekazywanie pacjentów do ośrodków wojewódzkich, które nie zawsze dysponują odpowiednim specjalistą. Wówczas konieczne jest dalsze przekierowanie do właściwego ośrodka specjalistycznego.
Gdy zabieg w trybie pierwotnym nie jest możliwy
Idealnie byłoby, gdyby każdy pacjent mógł zostać zaopatrzony chirurgicznie już w pierwszej fazie, jednak w rzeczywistości nie zawsze jest to możliwe. Gdy brakuje specjalisty, transportu lub możliwości przyjęcia pacjenta, wykonuje się:
- zabezpieczenie rany,
- zeszycie rany z pozostawieniem uszkodzonych struktur do późniejszej rekonstrukcji.
Podejmowanie prób pierwotnej rekonstrukcji przez osoby bez doświadczenia, bez odpowiedniego sprzętu i materiałów, może przynieść więcej szkody niż pożytku.
